آفتی بنام کوردی خوارین

ئاکۆ جلیلیان

زبان کوردی با تمام گویش‌ها و گونه هایش سالهاست که در زاگروس همیشه سربلند؛ از آرارات تا کبیر کوه تکلم میشود و هیچگاه ازجانب گویشورانش تهدید نشده و بالعکس همیشه از جانب دشمنان و اکنون نیز از جانب برخی نویسندگان و پژوهشگران حوزهای زبان کوردی مورد بی‌احترامی و محدود و محصورکردن بوده است. تا همین اواخر “سده‌ی گذشته” همه خود را کورد و زبانشان را کوردی یا  گونەای از زبان کوردی که عمدتا نام ایل یا عشیره خود را بعنوان پسوند به زبان کوردی اضافه می‌کردند علیرغم آنکه به مانند ما سواد کافی برای دسته‌بندی و شناسایی گونه و خوشه‌های زبان کوردی نداشتند، مانند: کوردی هورامی؛ کوردی
کلهری؛ کوردی کورمانجی؛ کوردی زنگنەای؛ کوردی …..
زبان كوردی دارای گویش‌های گوناگون و متفاوت است اما این بدان معنا نیست كه دارای زبانهایی جداست و اكثر زبانشناسان بخوبی میدانند كه حتی قویترین و تواناترین زبانهای دنیا نیز گویشهای متفاوتی دارند و این خود نوعی تنوع است. دكتر معین در مقدمەی “برهان قاطع” مینویسد: انگلیسی زبانهای لندن و ولز و اسكاتلند كه انگلیسی‌زبان و به یك زبان سخن میگویند آنقدر متفاوتند كه كسانی كه خارج از این حوزه باشند برای فهم واژگان دچار مشكل میشوند.(١)

از گذشته تا به حال برای زبان کوردی تقسیم بندیهایی در نظر گرفته و نوشته شده است که قدیمیترین آنرا میتوان تقسیم‌بندی “شرف خان بدلیسی” در کتاب “شرفنامه” دانست که نویسنده در آن زبان کوردی را به چهار شاخه اصلی :
کرمانجی، کلهری، هورامی )گورانی( و لوری تقسیم میکند. البته پس از او دیگران نیز تقسیم‌بندی‌های برای زبان کوردی در نظر گرفته‌اند که اکثرا بر اساس مناطق جغرافیایی است و توجه زیادی به ساختار زبان، دستورزبان، دستگاه هجایی و ساختار و سازمان ایلی و همچنین پیوستگی جغرافیایی این لهجه‌ها در میان کوردها نداشته‌اند.
در این اواخر عدهای از دوستان به ظاهر دلسوز و آگاه! از سر آگاهی یا دلسوزی “شاید هم از سر غرض ورزی” مبناهایی خود ساخته و بی‌اساس برای حوزهای زبان کوردی ارایه می‌دهند که بیشتر مدح شبه به ذم است تا چیزی دیگر. و آنچه مایه‌ی تاسف و نگرانی است و میتواند تاثیر مخربی بر روح و روان گویشوران زبان کوردی داشته باشد این است که حوزه‌ی جنوبی زبان کوردی بسان موش آزمایشگاهی این آقایان شده و از تحلیلهای تاریخی ناروا گرفته تا مسایل اجتماعی و سیاسی و فرهنگی این سامان مورد هجمه قرار میگیرد. یکی از این هجمه‌های واقعا دردآور تعریف مبنایی به نام “کوردی خوارین” است.

تا چند سال پیش از این بدون هیچ دلیلی مبنایی به نام “کوردی گورانی” بر این دیار تحمیل شده بود که هیچ ربطی به جغرافیایی با این وسعت نداشت و معلوم هم نشد که اساسا چرا کوردی گورانی؟
پس از کلی کلنجار رفتن و تفهیم این نکته که “گورانی تنها یک سبک شعر”ی است نه چیز دیگر، با اکراه و … این مبنا به حاشیه رفت و نتیجه‌ی آن ظهور مبنایی نادرستتر و بسیار توهین‌آمیز به نام “کوردی خوارین” شد. این مبنای ناشناخته که اخیرا سر از کتب درسی دانشگاه کوردستان نیز درآورده و پیش از آن در رادیو و تلویزیونهای کوردی بشکل بسیار گسترده استعمال میشد؛ نتیجه‌ی تقابل آشکار و توهین به شعور گویشوران “البته نه از روی غرض‌ورزی که بیشتر به یک سوءتفاهم یا ناآگاهی میماند” ایلام و کرماشان و لرستان است و جز به حاشیه کشیدن و منزوی کردن این سه استان کوردنشین دست‌آوردی ندارد.

نیاز به کالبدشکافی ندارد که: هرگاه شاخصه یا موتیوی ارایه شد و مورد پسند قرار گرفت، لازم‌الاجرا است و تغییر آن منوط به استدلال منطقی است که باید تمام جوانب و توجیهات اقتصادی ؛ هنری؛ اجتماعی؛ سیاسی و الی آخر را طی کند.” درست مانند اینکه بنده بگویم نویسەی”ژ” که برای این واج تعریف شده و اکنون شاخص‌های شناخته شده و کاربردی است تنها به دلیل اینکه باب طبع بنده نیست تغییر میدهم و  مینویسم “ض” و همه باید با این تغییر خود را سازگار کنند. منادیان این مبنای من درآوردی هیچگاه از نویسندگان یا محققین این سه استان نظرخواهی ای نکرده‌اند و یکطرفه به قاضی رفته‌اند ضمن آنکه سندی هم برای این مبنا ندارند؛ یعنی اینکه گفته یا نوشته‌ای از کسی یا کسانی که “حداقل بیست سال” پیش از این دستی در تقسیم‌بندی زبان کوردی بر آتش داشته‌اند و دلایلی را برای این نامگذاری مطرح کرده‌اند را رو نمیکنند. آقایان ما کودک شیرخواره نیستیم که در بدو تولد؛ به صرف اینکه قدرت تکلم یا تعقل نداریم نامی تحمیلی برایمان انتخاب کنید!! چرا به موتیوها و دسته‌بندی‌های زبانی نویسندگان و محققین حوزه‌ی زبان کوردی نظری از روی تفنن نیانداختەاید؟

کدام یک از این محققین نامی از مبنایی بنام کوردی خوارین برده‌اند ؟ آیا به بار روحی و روانی ای که این مبنای نادرست در پیکره‌ی گویشوران تزریق میکند اندیشیده‌اید ؟ شما در آن بالا و در صدر قرار دارید و ما در این پایین؟ آیا به عواقب روحی روانی این نکته توجه کرده‌اید ؟ جالب است کوردی بانین (بالایی) چرا ندارید و شامل کدام حوزه‌ی زبانی است؛ و چرا کوردی خوارین؟؟ شاید هم حوصله‌ی خواندن مطالب محققین حوزهای زبان کوردی را نداشته‌اید و یا شاید هم خود را یکه‌تاز زبان و فرهنگ کورد میدانید! شاید هم تعمدی در کار است؟!
برای تنویر افکار عمومی و آگاهی بیشتر شماها “همانها که در بوق و کرنا میزند و برای حوزه‌ی زبان کوردی جنوب بدون دخیل کردن نظر پژوهشگران و کنشگران ادبی و مدنی تصمیم میگیرد” خالصهای از تقسیم‌بندی‌های زبان کوردی را متذکر میشوم شاید در جهت اصلاح خود کوشا باشید و کمتر ما را مورد تمسخر قرار دهید، نسل جدیدی که در پی هویت گمشده‌ی خود است ” البته گم نشده، بلکه به عمد تخریب و کم ارزش شده” هم ما را مسئول میداند که چرا دم برنیاوردیم و هم شما را مورد مواخذه قرار میدهد که چرا زبان آنها را تا حد یک … تنزل داده‌اید.

برای نمونه نظر چند محقق برجسته و تقسیم بندیهایشان را ارائه میکنم که نامشان و آثارشان برای همگان روشن است و امثال شما حتی جاروکش درب منزلشان هم نیستید :

“توفیق وهبی” زبان کوردی را اینگونه تقسیم میکند :

کرمانجی
الف : کرمانجی شمال از شاخه‌های زیر بوجود آمده است. بادینانی – بوتانی – آشتیانی – هکاری و بایزیدی
ب : کرمانجی جنوب از شاخه‌های زیر بوجود آمده است . مکری- مهابادی – سورانی )بوکانی( – اربیلی – سلیمانیه – کرکوکی – اردلانی
لوری شامل : بختیاری – لکی – فیلی – کلهری و ممسنی
گوران شامل : باجالنی – کاکەیی – زنگنه و هورامانی
زازایی

“محمد خال” گردآورندهی فرهنگ خال، زبان کوردی را به چهار دسته تقسیم میکند:

زازا
کرمانجی راست شامل : سورانی – بابانی – مکریانی- اردالنی – کلهری – گورانی
کرمانجی چپ شامل : شمالی – بوتانی – بادینانی – هکاری – بایزیدی – شمدینانی
لری شامل : بختیاری – لکی – فیلی و تقسیم بندیهای دیگر که عمدتا به این صورت است و بر اساس جغرافیا نوشته شده :
کوردی شمال (کرمانجی شمالی) : کرمانجی = کوردهای ترکیه، سوریه، شمال خراسان، بخشی از کوردستان عراق، بخشی از کوردستان ایران،
ارمنستان و دیگر کشورهای شوروی سابق .
کوردی وسط (کرمانجی میانی) : شامل سورانی در کوردستان عراق و کوردستان ایران.
کوردی جنوب (کرمانجی جنوبی) : شامل = کلهری، لکی و لری در کوردستان ایران و کوردستان عراق.

“پرفسور محمد امین زکی بگ” میگوید : لهجه‌های زبان کوردی چند دسته‌اند و بزرگترین آنها لهجه‌ی کرمانجی است، با استناد به کتاب شرفنامه، کوردها و زبانشان را چهار دسته میداند: کرمانج – کلهر – گوران – لر .

“پیوتر لرخ” زبان كوردی را به پنج گویش اصلی تقسیم بندی میكند . (٢)
١- زازا ٢- كورمانجی ٣- كلهری ٤- گورانی ٥- لوری

“اسكارمان” زبان كوردی را در سه حوزه‌ی زبانی تقسیم بندی میكند كه به ترتیب: حوزه‌ی غرب؛ حوزه‌ی شرق و جنوب است. اسكارمان معتقد است گورانی و زازاكی جدای از زبان كوردی است. (٣)

“ای.ب. سون” در كتاب خود بەنام (Kurdish Or Kurmanji Of Grammar Langauge ) زبان كوردی را به سه بخش كورمانجی ژورین، كورمانجی ژیرین،
لوری-زازا (هورامی و گورانی) تقسیم بندی میكند.(٤)

“ضیا گوكالپ” در اثر خود بهنام (tetkikler sosyolojik hakkînda aşiretleri kürt ) زبان كوردی را به پنج گویش تقسیم بندی میكند كه به ترتیب: كورمانجی – زازا – سورانی – گورانی – لوری است.(٥)

“دكتر مكنزی” زبان كوردی را به سه گروه تقسیم‌بندی میكند: گروه باكوور یا شمال گروه ناوین یا میانه و گروه باشوور یا جنوب.(٦)

“جمال نبز” معتقد است زبان كوردی چهار بخش اصلی دارد: كوردی شمالی – كوردی میانه – كوردی جنوبی – گورانی زازا. (٧)

“علاالدین سجادی” نیز در كتاب خود بە نام (دەستوور و فەرهەنگی زمانی كوردی- عەرەبی و فارسی) زبان كوردی را به دو بخش تقسیم‌بندی كرده است كه عبارتند از: كورمانجی بادینانی و سورانی.(٨)

“فوات هەمه خورشید” در كتاب خود بهنام (زمانی كوردی، دابەشبوونی جوغرافیایی دیالكتانی) زبان كوردی را به چهار دسته تقسیم‌بندی میكند:
كورمانجی شمالی- كورمانجی میانه- كورمانجی جنوب- گورانی.(٩)

“امیر حسن پور” (١٩١٨-١٩٨٥) در اثر خود National And Language In Kurdistan زبان كوردی را به چهار گروه تقسیم میكند كه عبارتند از: كورمانجی- گورانی- هورامی- كرماشانی.(١٠)

“دكتر كمال فواد” زبان كوردی را به چهار گویش اصلی تقسیم‌بندی كرده است:
كوردی غربی- كوردی شرقی- كوردی جنوبی- كوردی زازا/گورانی.(١١)

“زنده‌یاد زبیحی” نیز زبان كوردی را به سه بخش تقسیم میكند: (١٢)
١- گویشهای شمالی: هەركی؛ شكاكی، جەلالی )بایزیدی(؛ هەكاری؛ بوتی؛ جزیری؛ عفرینی؛ دومبلی؛ بادینی؛ …
٢- گویشهای میانه: موكریانی؛ سورانی؛ سلیمانیه؛ شوانی؛ جافی؛ سنەیی؛ گەروسی؛ …
٣- گویشهای جنوبی: كرماشانی؛ كەلوری؛ كولیایی؛ پایرەوەندی؛ لەكی؛ لوری؛ …

جدای از غلط یا درست پنداشتن این دسته‌بندی‌ها ؛ در تمامی این تقسیم‌بندی‌ها نامی از “کوردی خوارین” وجود ندارد؛ حتی بشکل تحت اللفظی !!!!. نامی هم از کوردی گورانی بعنوان شاخصه اصلی برای حوزه‌ی زبانی این سه استان متواتر نیست زیرا آنها بخوبی می‌دانسته‌اند که گورانی علاوه بر اینکه یک سبک شعری است؛ دارای مولفه‌های بیشماری است که نمیتواند نمایندگی حوزهای از زبان کوردی را عهده‌دار باشد، در عوض کوردی کرماشانی؛ کوردی جنوبی؛ کوردی باشوور؛ کوردی کلهری وجود دارد. و شما از بکار بردن این مبناها که بعنوان یک اصل مسلم پذیرفته شده است و بار شخصیت ای را نیز یدک میکشد، می‌ترسید. هم میترسید و هم دستور دارید که ننویسید و نگویید: کلهری، میترسید بنویسید:
کرماشانی، میمیرید اگر بگویید یا بنویسید: باشووری که میتواند نمایندگی حوزه‌ی زبانی ایالم و کرماشان و لرستان را بخوبی اداره کند، در عوض با لحنی
تحقیرآمیز میگویید و مینویسید: کوردی خوارین.
یا بهتر بگویم: کوردیای پایین دست؛ کوردیای دسته چندم؛ کوردیای هیچ و پوچ.  محض اطلاع بیشترتان به شما عرض میکنم والله شما بهتر از بنده میدانید که:
سالیان درازی است که با تمام قوا درصدد آسمیلهکردن و اضمحلال کورد و فرهنگ کورد و تحقیر کورد و … در کرماشان و ایلام و لرستان هستند اما به شما میگوییم “میەوان بنیش گیەڵ خاکاوه” توهمی خیال‌انگیز است که موفقیتی حاصل آید.
زاگروس نشین هیچگاه زانو نمیزند؛ بلکه استوارتر از کوه‌های زاگروس میایستد.

با احترام

 

پانوشت ها
١- قامووسی کوردی ص ٣٩
٢- ئەم زمانی كوردی بناسن. حەسەن كایا/زانا فارقینی/سامی تان. ص ١٣
٣- همان منبع ص ١٣
٤- همان منبع ص ١٣
٥- همان منبع ص ١٣
٦- همان منبع ص ١٣
٧- همان منبع ص ١٣
٨- همان منبع ص ١٣
٩- همان منبع ص ١٤
١٠- همان منبع ص ١٤
١١- زاراوەكانی زمانی كوردی و زمانی ئەدەبی  و نووسینیان، گوفاری زانیاری، ژماره 1 به غدا 1391ص 22
١٢- قامووسی زبانی كوردی، ص ٤٢

سرچشمه

https://t.me/biruhezr/839