مەغوولان و کۆمەڵکوژی کورد و ئەرمەنی

رەحیم لوقمانی

مەنگۆلان(مەغولان) لەبەر برسیەتی و خووی چەتەگەری و تاڵان و کوشتن، چەند جار لە مەغولستانەوە هێرشیان کردە سەر وڵاتانی دراوسێیان، سەدەی ١٣ زایینی هێرشیان هێنا بۆ سەر ئێران و عێراق و کوردستان و ناوچەیەکی زۆریان داگیرکرد. کار و ژیانی ئەوان هەر تاڵان و دزی و داگیرکاری و کوشتن بوو. باکووری کوردستان و ئەنەدۆڵ نیشتمانی سەرەکی کورد و ئەرمەن و یوونانی بوو. ڕەوەی مەنگولانی تاڵانکەر هاتن، کوشتیان، تاڵانیان کرد، خواردیان، وێران و داگیریان کرد. ئێستا ئەوانی داگیرکەر و دز و مرۆڤ‌کوژ خاوەن ماڵ و مسوڵمانن! کوردیش لە سەر خاکی خۆیان بێگانە و کافرن! هەموو گەلی ئەرمەنیش پاکتاو کران.
یەکەمین کومەڵـکوژی ئەرمەنییەکان، بە دەستی سوپای دڕندەی دەوڵەتی رەگەزپەرست و ئەمپریالیزمی عوسمانی لە نێوان (١٨٩٤ـ ١٨٩٦) بە فەرمانی سوڵتانی خوێنڕێژ، عەبدولحەمیدی دووەم ئەنجام درا، کە بە هەزاران ئەرمەنییان کوشت، تەنیا لەبەر ئەوەی کە تورک نەبوون و ئایینیان مەسیحی بوو. جینۆسایدی دووەمی ئەرمەنی لە سەدەی بیستەمدا، لە نێوان ساڵانی ( ١٩١٥ ـ ١٩١٨) لە لایەن سپای عوسمانییەوە، دژی گەلی ئەرمەنی بێتاوان ئەنجام درا، کە زیاتر لە (یەک‌ ملیۆن‌ونیو) ئەرمەنی بە دڕندانەترین شێوە شەهیدکران. ژمارەی ئەرمەنییەکان لە تورکیای ئەوسەردمەدا، دوو ملیۆن دووسەد هەزار کەس و خەڵکی ڕەسەن و خۆجێی ئەوێ بوون. کەچی ئێستا تەنیا شەست هەزار ئەرمەنی تێدا ماونەتەوە! بەڵام ژینۆسایدی کورد لەسەر خاکی باب و باپیری خۆی مێژینەی گەلێک زۆرە و ئێستاش بەردەوامە:
١ــ کوشتاری خەڵکی “دەرسیم” کە تورکان ناویان گۆڕیوە بۆ تونجەلی! ساڵی (١٩٣٨ــ١٩٣٧) هێزی هەوایی و لەشکری داگیرکەری تورک، ٦٥ تا ٧٠ هەزار کوردی بێ تاوانی عەلەوییان شەهید کرد، تەنیا بە هۆی جیاوازی نەتەوەیی و ئایینی! ڕێبەری کورد سەید ڕەزا دەرسیمی و ٤٧ خەباتکاری دیکە ساڵی ١٩٢٥ دەست بەسەر کران و برانە ئامەد و لەوێ ئێعدام کران. دوای ئەوە کوشتار و ڕاگواستن و نیشتەجێ کردن دەستی پێ کرد. لەشکری جینایەتکاری تورکان دەوری ناوچەکەیان دا و بە هەزاران کوشتار و دەستدرێژی و تاڵانی ماڵانی کوردان ڕووی دا و تورکیان هێنا و لەوێ نیشتەجێیان کردن. هەر بۆیە کوردان گوتوویانە “لەجێی شابازان کۆرکۆرە وازان”. ساڵی ١٩٣٦ ناوی دەرسیمیان گۆڕی بۆ تونجەلی و تورکاندیان! بەڵام کورد هەرمایەوە و سەرلەنوێ هەستایەوە و دەرسیم هەر بە خەباتی نەتەوەیی بووژایەوە.
٢ــ تورکان لەوەتی لە سەر خاکی کوردان نیشتەجێ بوونە، هەمیشە ترسیان لە هەستانەوەی خاوەن ماڵ بووە لە سەر خاک و ماڵی داگیرکراوی خۆیان. ساڵی ١٥١٤ی میلادی ٢٠٠ هەزار سەربازی تورک بە فەرمانی سوڵتان سەلیمی یەکەم وەک نوێنەر و رێبەری ئیسلامی سوننی هێرشیان هێنایە سەر ئێران و لەگەڵ سپای شا ئیسماعیلی سەفەوی لە چاڵدێران، نزیک شاری خۆی، کەوتنە شەڕ و خوێن‌ڕشتن و وێرانکاری وڵاتی کوردان. لەو شەڕەدا نزیکەی ٣٥ هەزار کەس لە خەڵکی ناوچەکە و سەربازی سەفەوی کوژران و ئێران شکستی هێنا. نەتیجەش ئەوە بوو کە بەشێکی زۆری کوردستان دابەش کرا و کەوتە بن دەستی تورکانی عوسمانی، وەک: باکوور و باشوور و ڕۆژئاوای کوردستان. تورکانی فاشیستی داگیرکەر ناوی زۆربەی گوندەکانی کوردستانیان بە مەبەستی سڕینەوەی ناسنامەی کوردی گۆڕیوە بۆ تورکی. ئێستاش ناوی زۆربەی گوندەکانی ڕۆژهەڵات، باشوور، بەتایبەت شار و گوندەکانی باکوور هەمووی کراون بە تورکی. سوڵتانی تورکان بەهەموو شێوەیەک هەوڵیان داوە زمانی کوردی و ناوی کوردی و کوردستانیش بسڕنەو. ئەمە پیلان و بەرنامەی وەچەی تاڵانچییانی تورکستان بووە سەبارەت بە کورد و خەڵکی کوردستان. بەلام کوردستان هەر کوردستان مایەوە و ئاکامی خەڵیفە و پاشاکانی ئەوانیش گۆڕستان…
٣ــ یەکەمین فەرمانی قڕکردنی کوردانی ئێزیدی لەلایەن خەلیفەی موعتەسەمی عەباسی ساڵی ٢٢٤ ک،فەرمانی خەلیفەکانی عوسمانی، ١٧١٥، فەرمانی نادر شای فارسی ١٧٣٢، پاشان فەرمانی ئەمیرانی مووسڵ و دەوروبەر بۆ سەر گیان و ماڵی ئێزیدیان. بەڵام لە هەموو فەرمانێک دڕندانەتر فەرمانی تورکانی عوسمانی بووە کە بە ناوی ڕێبەری جیهانی ئیسلامییەوە، هەمیشە بەردەوام بوون لە هێرش و پیلان بۆ سەر کوردانی ئێزیدی. سەرەتای سەدەی ١٥ی میلادی،فەرمانی عوسمانی بۆ پاکتاوی ئێزیدی دەست پێ دەکات. دەوڵەتانی عوسمانی یەک بە یەک بە ناوی دینەوە بە شێوەیەکی سیستماتیک پیلانیان بۆ سڕینەوەی کوردانی ئێزیدی داڕشت، بە بیانووی کافر بوون و کورد بوونیان. لە تورکیای ئاتاتورکیشدا ئەمە هەمان بیانووی مستەفا کەماڵ بوو بۆ کوشتاری کوردان. (ئێستاش بیژووەکانی مەنگولان وەک “ئەردۆغان” بە هەمان دروشمی ئیسلامی هێرش دەکەنە سەر کوردان و لەگەڵ دەوڵەتانی ئیسلامی ناوچەکە، وەک قەتەر و عەرەبستان و… جۆرەکانی داعشیان دروست کردووە بۆ جێبەجێ کردنی هەمان ئایدۆلۆژی دڕندانە و پیسی خۆیان، یان بە بەرچاوی هەموو جیهانەوە، وەچەکانی مەغوولان مەرگ بۆ هەموو کوردان دەخوازن).
٤ــ کۆمەڵکوژییەکانی سەدەی ١٧ و ١٨ و ١٩ی زایینی لەسەر خەڵکی شنگال و هەموو ئێزیدییەکان ئەوەندە دڕندانە و ترسناک بووە، ئێستاش موچوڕک بە لەشدا دێنن. هێرشەکانی والی بەغدا و سلێمان پاشا، هێندە دڵڕەقانە و (داعشیانە) بوون کە تەنانەت یەک کەسی ئێزیدی لەودیو چیای شنگالدا نەمابوون.
ساڵی ١٨٠٢ی زایینی والی بەغدا بە فەرمانی شاخەلیفەی تورکان هێرشیان کردە سەر شنگالی پیرۆز و ژمارەیەکی زۆریان لە خەڵکی بێ تاوان و بێ دیفاعی ئێزیدی شەهید کردن.
٥ــ ساڵی ١٨٠٩ی سلێمان پاشا بە هەمان شێوە و ساڵی ١٨٣٧ ڕەشید پاشا لەگەڵ لەشکری مسوڵمانانی دەمارگرژی ناوچەکە هێرشیان کردەوە سەر شنگال و خەڵکی ئێزیدی، وەک چووبێتنە غەزای کافران، ئەوەندەیان لەو خەڵکە هەژارە سەربڕین، لە سەر ڕێگە و ناو گوندەکاندا خوێن چۆڕاوەی کردبوو.
لە کوشتارەکانی سەدەی ١٩دا لە کۆی ٢٥٠ هەزار ئێزیدی، تەنیا ٥٠ هەزار کەسیان مابوونەوە.
٦ــ لە سەدەی ١٩دا ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بە ناو مسوڵماناندا بانگەشەی کردبوو کە هەرکەس ئێزیدییەک بکوژێت، لەو جیهان بەهەشتی بۆ خۆی کڕیوە! وەک سوڵتان گوتبووی، چونکە ئێزیدی ئایینی بێ کتێبە و دژی ئیسلامەتییە. (ئەو بیانووەی کە داعشەکانی سەدەی ٢١یش بە هەمان دروشمی کوێرانەی ئایینی هێرشیان کردە سەر کوردانی ئێزیدی).
(لە ڕاستیدا ئایینی ئێزدی، کۆنترین ئایینی مێژوویی ناوچەی مێزۆپۆتامیایە و بنەمای دەچێتەوە سەر ئایینی میترایی لە کوردستاندا. “جیلوە و مەسحەفا ڕەش” دوو کتێبی پیرۆزی ئێزیدین و لە هەردوو کتێبەکەدا هەر باسی ڕاستی و خۆشەویستی بۆ سروشت مرۆڤایەتی و ستایشی یەزدانی مەزنە. هەرگیز ستایشی شەڕ و شاڵاوی دینی و شمشێرکێشان بۆ ئایینەکانی‌تر نەکراوە. ئایینەکانی دیکە تەنیا لە ناو ئێزیدیەکاندا ئازاد بوون و ئازادانە ژیانی ئایینی و فەرهەنگی خۆیان پاراستووە).
٧ــ ساڵی ١٨٩٢ عومەر پاشا لەسەر داوای سوڵتانی عوسمانی بە ناو ڕیفۆرمی ناوچەی مووسڵ هێرش دەکاتە سەر ئێزیدییەکان و دوای کوشتارێکی زۆر ١٥ هەزار کەسیان لێ بە دیل دەگرن. بە وتەی ڕۆجەر لیسکۆ ئێزیدیەکان لە نێوان ١٦٤٠ بۆ ١٩١٠ بیست جار کۆمەڵکوژی و کوشتاری دڵتەزێنیان لێ کراوە. بەڵام یەکەمین فەرمان و هێرشی قڕکردنی کوردانی ئێزیدی لەلایەن خەلیفەی موعتەسەمی عەباسییەوە ٢٢٤ ک، فەرمانی خەلیفەکانی عوسمانی، ١٧١٥، فەرمانی نادر شای فارسی ١٧٣٢، پاشان فەرمانی ئەمیرانی مووسڵ و دەوروبەر بۆ سەر گیان و ماڵی ئێزیدیان کە خۆیان بە فەرمانی ٧٤ ئەژماریان کردوون و هەرگیز لەبیریان ناچێتەوە.
٨ــ ڕۆژی ٣ی ئاگۆستی ٢٠١٤ پاش چرای سەوزی پارتی و کشانەوەی هێزەکانیان لە شنگال، داعش بە هەمان ئایدۆلۆژی و هەمان دروشم و هەمان شێوازی دڕندانەی تورکانی عوسمانی باوکیان، هێرشیان هێنایە سەر شنگال و زێدی ئێزێدیان و دیسانەوە کارەسات و کارەسات…! لەم هێرشەدا زیاتر لە ٥ هەزار کوردی ئێزیدی شەهید کران، دەیان هەزار کەسیان ئاوارە و دەربەدەر کران، ماڵ و کێڵگە و سامانی خەڵک تاڵان و وێران کران. نزیکەی ٦ هەزار کچ و ژنی ئێزیدی بە دیل گیران و داعش کردنی بە کۆیلەی جنسی و بازرگانییان پێوە کردن. ئێستاش نیوەی ئەو ژنە بێ تاوانانە کەس نازانێ چییان بەسەر هاتووە و لەکوێن…؟
٩ــ هەر لە سەرەتای دروستبوونی ئیدارەی خۆسەری لە ڕۆژئاوا، دەوڵەتی فاشیستی تورک بە تیرۆریست و کافر ناوی بردن و بەردەوام هەڕەشەی هێرشی سەربازی لێ دەکردن. یەکەم بەرنامەی ئەردۆغان داگیرکردنی کۆبانی بوو بە ناردنی بەغدادی و شاڵاوی ڕەوەی داعشی هاومەرامی خۆیان. ئەوە بوو کچان و کوڕانی ڕۆژئاوا بە سەدان شەهید لەمۆزی ئەردۆغان و داعشیان لە زەوی دا و سەری کۆبانییان لە هەموو جیهان بەرز کردەوە. هەڕەشەی داعش و ئەردۆغان لەسەر کوردان هەر بەردەوام بوو. تورکیا بۆ ئەم مەبەستە چەندین گرووپی دینی ــ تیرۆریستی عەرەبی پڕ چەک کرد و بە هەماهەنگی ڕووسی ڕووسیا، شاڵاویان کردە سەر شاری عەفرین. بە بەرچاوی جیهانی مودێرن و مافی گەلانەوە! خەڵکی عەفرین لە ماڵ و زیدی خۆیان دەرکران و دیسانەوە بە کوشتن و تاڵان و داگیرکردنی خاکی کوردان، چەتەی عەرەب و تورکیان لەوێ نیشتەجێ کردن!
دەوڵەتی تورک بە هەمان خووی چەتەگەری مەنگۆلان، بە هەمان ئایدۆلۆژی عوسمانییەوە، کوردانی ڕۆژئاوا بە کافر و مەجووسی (زەردەشتی) دەزانێ و لەگەڵ گرووپە تیرۆریستەکانی هاوفکریان دەیانەوێ دیسان بەشێکی دیکەی خاکی کوردستان داگیر بکەن و کورد پاکتاو بکەن و وەک پیشەی باپیرانیان دەست بکەنەوە بە تاڵان و دزی و کوشتار و گۆڕینی دیمۆگرافیای وڵاتی پارچە کراوی کوردان…
١٠ــ بەڵام جیهانی بە ناو مودێڕن! و خێڵی قژزەردی نەوتخۆران! زۆر جێگەی داخن کە وا ئێمەی کوردیان کردە بەرپەڵ بۆ تێکشکاندنی داعشەکان(کە تەیار و پۆشتەی چەکی خۆیان بوون)! کەچی لە ناکاودا بە عیشقی نەوتی خاکی کوردانەوە پشتی کوردیان بەردا. هەزاران ڕەوەی تیرۆریست و لەشکری مەغوولەکانیان لە ئاسمان و عەردەوە تێبەرداین…
بۆ ئاگاداری زلهێزانی جیهانی مودێرن! و دیموکراسی! کە ئاشقی نەوتن، ئێمەی کورد ئاشقی ئازادی و مرۆڤایەتین و چیاکانمان هەمیشە پشتیوانی وەفادارمانن. دەبا بیژووانی ئاتاتورک و چڵکاوخۆر و چڵکنانی هاوبیریان باش بزانن، ئێستا ئیتر دەورەی داگیرکردن و چەتەگەری سەدەکانی پێشوو نەماوە و جیهان زۆر گۆڕاوە. باوەڕی نەتەوەیی و مرۆڤدۆستی کوردان و خووی تاڵان و دڕندەیی و داگیرکاری ئەوان، لە هەموو جیهاندا دەنگیان داوەتەوە. باش بزانن کە هەرگیز ئایینی بەرزی چیای شنگال بە شاڵاوی هیچ هێزێک ناتوێتەوە. دواڕۆژی لالشی نوورانی هەر ڕووناکە و مەلەک تاووس بە ئازادی باڵ دەگرێتەوە بەسەر شنگالدا و لە سەر گۆڕی شەهیدانا هەزاران مۆمی ئازادی هەڵدەگرسێنێت. ڕۆژی ئازادی لە ڕۆژئاوا هەر ئاوا نابێ و زناری سەختی چیاکانی گشت کوردستان، گەرووی پیسی داگیرکەران دەتاسێنێ. با دیکتاتۆر و خەڵیفەکان بزانن، کوردستان هەر کوردستانە و ئاکامی ئەوانیش گۆڕستان…