ئەلفبێ و ڕانویسی کوردی

کەیهان عەزیزی

کوردبیەی، شناس و ئایدێنتتی تاکو کوردی دیاری کەرۆ. چەمکێوی مێژوویی، سیاسی، فەرهەنگی، زوانی و فەلسەفی. هەتا ئی چند ساڵە دمایینە سەرجەم ئا خەڵکێ بە هەر دیالێکت و بە هەر ئایدیا و مەزەبێو هەر یاگێوو کوردستانیەنە بیێبانێ، بەبێ دوودڵی وێشا بە “کورد” و “کوردستانی” ئەژناسنان. کاتێ ئی ئایدیا درێژەو سەدەو بیستیەنە بە نامێ واتمانی (گوتاری) کوردی زیاتەر و زیاتەر فۆرمش هۆرگرت و وردە وردە پەی سەردەمی تازەی بڕگەکێش بڕیێ و ماناش هۆرگرتە، ئیتر شەقکەردەی و لەمپەر و بەرهەڵست وەشکەردەی پەی ئی واتمانەیە ڕاو و ڕێوازێ ڕەنگاوڕەنگێش تاقی کەردێنوە. لاوازنای ئی گوتارەیە تاسەو فرەو کەسان!

پەی نمونەی یۆ جە چێوەکا کە پەی ئێمەی کوردی فرە ئێژان بابەتوو “ئەلفبێ” و “ڕانویس”یا. دیارا هیچ ئەلفبێوە نمەتاوۆ بە یەکجاری نوێنەرایەتی سەرجەمو دەنگەکاو زوانێوی کەرۆ. کورد ئیسە زیاتەر بە دوێ ئەلفبێ منویسۆ. لاو ئێمەنە ساڵگارێوا ئی ئەلفبێ بەکار ملۆ کە ئەسڵەنە ئارامییەنە. ئاشکران ئی ئەلفبێچە بێگێرە و کێشە نیەنە، بەڵام کورد بە بەراوەرد چەنی ئا نەتەوانە کە ئی ئەلفبێ بە کار بەرانێ تاوانش کوردنۆش و بەڕێژە فرەتەر چەنی زوانەکەیش سازنۆش. دیارا بە زیادکەردەی و کەمکەردەی دەنگەکا هەوڵیوی دەیان ساڵەش چەنی دریان. وەختێ تەماشا کەرمێ زوانی عەرەبی ئی ئەلفبێ به کار بەرۆ پەنەش ماچۆ “ئەلفبای عەرەبی”، کوردیچ وەختێ بەکارش بەرۆ مشۆ بەبێ هیچ پاساو و ئەگەرێو پەنەش واچۆ “ئەلفبێ کوردی”. پەوچی “ئەلفبێ کوردی”، دەستەواژەن، یۆن جە زاراوەکاو گوتاری کوردی. هەرکەس وێش سەر پی گوتاریە بزانۆ موازۆ ئی چەمکیچە ڕێک پێسە وێش بەکار بەرۆ. یانی بەکاربەردەی ئەلفبێ سۆرانی یا هەورامی یا هەرچیتەری هەڵەن. هەڵبەت ئەگەر بڕیار بۆ پەی نویسەی سەرجەمو زوانی کوردی پیتێوتەر زیاد کریۆ یاگێ کێشەی نیەنە و ئانەیچ کارێوی زانستین و موازۆ کاری زانستیچش پەی کریۆ.

چی چند ساڵەنە کەسانێو بە گەڕاڵەکەردەی بڕێو باسا و بە لاستیکنای ئەدەبیاتی و بە زوانێوی بوغزن کوردبیەی و هەیمەنەو ئی واتمانەیشانە کەردەن نیشانێ. ئا فکرە ئامانجش تەنگەژە وەشکەردەین پەی گوتاری کوردی. جارێو بە مێژووی جیاوازیەکا زەقێ کەرۆوە، جارێوتەر بە ڕانویس و ئەلفبێ. دیارا کەسێویچ کە وێش بە کورد نەزانۆ پەیش سەخڵەتا بە ئەلفبێوە بنویسۆ نام و شناسش کوردین. بەکار نەبەردەی دەسەواژەو “ئەلفبێ کوردی” یا وێ لادای و بەربەرەکانێ چەنی ئی ڕانویسەیە بە هەر نامێوە و بە هەر بەهانێوە جە لاو هەرکەسی بۆ دژایەتین چەنی کانتێکسی کوردی و چەنی سەرپاکو زوانی کوردی.

دیسکۆرسی کوردی سەرەڕاو ئانەی سەرجەم جیاوازیەکا و فرە ڕەنگیەکاو کۆمەڵگاو کوردستانی مژناسۆ، هەر کامیشا بە سامانی نەتەوەیی و بە بەشێوی جیانەکریاو شناسی کوردی لەیەک مدۆوە. ئەرکی نەتەوەیی و نیشتمانی گردلایوەن بێ هەڵاواردنای سەرجەم ئی ڕەنگا پارێزنۆ. پەوچی موازۆ وردبینانە سنوورەکاو گوتاری نەتەوەیی بژناسمێ و هەرپاسە ئاگادارو سنوورەکاو گوتارو ئەویتەریچ بیمێ. جە باری فکری و ئەندێشەیەرە ئی باسە خاڵێوەی جۆهەریەنە. ئینەیچ کە هەرکەس چەنی فکر کەرۆوە مافێوا بەبێ واتەی ئینا ساراوە، بەڵام ‌ئاواتەوازەنا هەرکەس چەنی فکر کەرۆوە هەر پا تەرزەیچە بتاوۆ کانتکسێوی ئاشکرا و بیچمدارەنە، پێوەز چەنی ئەدەبیاتێوی سەردەمیانەی ئەندێشەو وێش تەکووز فەلسەفنۆ و دۆگە دۆگە ڕێزبەندیش کەرۆ تا بژناسیۆوە. هەر ئینە یاوەریما کەرۆ هەتا بتاومێ پێوەرە هامویر و هامشان، واتمانو وێما کە واتمانی کوردین یۆوزمێوە و جە دۆخی پێشامودێڕنەنە بە کەمتەرین وێ خەجڵنای و بە زووتەرین کات ڕوو بە دنیای مودێرن پڕمێوە و هەر دیاردێوی چەواشەکار کە بەناش شێونای یەکڕێزی و کولتوورو پێوەرە ژیواین قاو دەیمێ. پا ئاواتە پێسە نەتەوێوی بتاومێ مێژووەکەیما، زوانەکەیما، هونەر و کولتوور و کەلەپوورەکەیما فرەسووچ و بە وینگایە سەردەمیانە بوانمێوە. ئینەیچ سەرنمەگێرۆ مەگەر ئانە کە ئێمە جە باری زێهنی و فکری و ویرۆکەییرە ئایدیای نەتەوەیی و هەرپاسە چەمکو کوردبیەی ئارۆیانە تێئۆریزە کەرمێ و بە ئەندێشەی تازە تەیارێ بیمێ.
ئەجۆم دماجار ئی پەیامە، پەیامو گردو خەڵکو ئێمەن: وانای و نویسەی زوانی کوردی هەر یاگێوەنە و بە هەر بەشێوی زوانی کوردی، مشۆ چێرو نامێ “#ئەلفبێکوردی” و بە “#ڕانویسیکوردی” بۆ کە کورد وێش ساڵانێوا پەنەش منویسۆنە و ڕەوتێوی مێژوویی دوور و درێژەنە ئەزموونیان. @Parantez_net