پەرویز ڕەحیم

پارتەکانی ڕۆژهەڵات بەهۆی چەقبەستووی زەینی و هزریان، جیهان و ناوچەكە و ئێران و كوردستان بەو شێوەیەی كە خۆیان پێیان خۆشە بیبینن، دەبینن

جیهان، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئێران، لەبەردەم گۆڕانکاری دان، گۆڕانکارییەکان دەستیان پێکردووە، دۆخی یەمەن لەپڕێک ئاڵوگۆڕی بەسەردا هات، داعش لە هەندێک وڵات و شوێن پووکاوەتەوە و دۆخی سووریەش پێی ناوەتە قۆناخێکی ترەوە، لابینەی ترامپ، باس لە گۆڕانکاری تا سەقامگیرکردنی ئاسایش لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەکات، ئەو گۆڕانکارییانەش بە ئیسراییل و فەلەستینەوە دەستی پێکردووە و شیمانەی ئەوە دەکرێ، ئامانجی سەرەکی، ئێران و کۆماری ئیسلامی بێت، گەلۆ، پارتەکانی کوردستانی ڕۆژهەڵات، لە دۆخێکدا هەن کە بتوانن ڕێبواری ئەو ڕێگا کەم بوارە یان بوار نادیارە بن؟ بۆ شیکردنەوە ئەو پرسیار و مژارانە، وتووێژێکمان لەگەڵ دوکتور پەرویز ڕەحیم، مامۆستای زانستە سیاسیەکانی زانکۆی سەلاحەدین ـی هەولێر پێکهێناوە کە لێرەدا دەیخوێننەوە.

ڕۆژی کورد: گۆرانکارییەکان لە جیهاندا، بە چڕی و بە توندی قۆناخەکان دەبڕن بە جۆرێک کە پێش بینی کردنیشیان ئەستەم بووە، وەک ئەوەی لە یەمەن ڕووی دا یان وەک سیاسەتی نوێی ئەمریکا بۆ ئیسراییل، پێتان وایە، ئەو قۆناخانە بەرەو هەڵپاچینی دەست و پێوەندەکانی ئێران و بۆ نموونە چەک کردنی حیزبووڵا دەڕۆن؟

د. پەرویز ڕەحیم: ئاماژەكان ئەوە دەردەخەن كە ستراتیژیی نوێی ترامپ لەسەر سنوورداركردنی دەور و كاریگەریی ئێران لەناوچەكەدا بێت. ئەمەش لە ڕێگەی كۆنترۆل و لاوازكردنی هیزە لایەنگرەكانی كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە بێت كە مەترسیی ئاسایشیان بۆ ناوچەكە و دەوڵەتانی هاوپەیمانی ئەمریكا دروست كردووە و بەرژەوەندیی ئەمریكا و ئاسایشی ناوچەكەیان خستۆتە مەترسییەوە. بۆ ئەم مەبەستەش بەهێزترین ئەكتەری نادەوڵەتیی لایەنگری ئیران كە لە لوبنان و سووریا و عیراق و تەنانەت یەمەن و وڵاتانی دیكەش چالاكیی تیرۆریستی هەیە، لاوازبكرێت. ئەم لاوازییەش دەتوانێت هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكە بگۆڕێت و ئیران لەناوچەکە گۆشەگیر بكات. لەڕاستیدا ئێرانیش ئەمە باش دەزانێت و هەموو هەوڵی بۆ ئەویە كە ئەم هەلومەرجە نەیەتە پێشەوە و بتوانێت بۆ پاراستنی ئاسایشی خۆی و مانەوەی و دووركردنەوەی هەڕەشەكان لەناوچەكە كێشە و ملمانێكان بەڕێوە ببات.

ڕۆژی کورد: ئیسراییل لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا دوو جار هێرشی کردۆتە سەر سووریا، یەکێک لە هێرشەکان بە ئەسەحی ئەڕا سەر پایەگاکانی ئێران بووە، ئێران هەم نکوڵی دەکا و هەمیش بێدەنگە، دەگوترێ ئێران گەرەکیەتی لەگەڵ ئیسراییل شەڕ نەکا و بەو شێوەیە هاوپشکی و شەراکەتی سیاسیی خۆی لە ڕووداوەکان لە دەست نەدا، پێتان وایە ئێران دەتوانی لە درێژماوەدا خۆ لە شەڕی ئیسراییل بشارێتەوە؟
د. پەرویز ڕەحیم: ئێران هیچ كاتێك نەیویستووە كە ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئیسرائیل ڕووبەڕووببێتەوە بۆیە پەنا دەباتە ئەكتەرە نادەوڵەتی و ڕێكخراوە تیرۆریستییەكان، وەكوو حیزبوڵڵای لوبنان و جیهادی ئیسلامی و حەماس و..هتد. ئێران، بوونی ئەم ئەكتەرانە بە خاڵی بەهێزیی خۆی بۆ ڕووبەڕووبونەوە لەگەڵ ئیسرائیل و ئەمریكا و دەوڵەتانی سوونتە و دووركردنەوەی مەترسییە ئاسایشییەكان دەزانێت و وەكوو فاكتەریك بۆ مانەوەی خۆی سەیریان دەكات. تەنانەت بەرنامەی ناوکی و مووشەكیی ئێرانیش بۆ ئەم مەبەستەیە كە وابكات چیتر ئیسرائیل و ئەمریكا هەوڵی لاوازكردن و گۆڕینی رژێمی سیاسیی ئێران نەدەن. بەڵام لە ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ لەلایەن ئێرانەوە لەهەمبەر ئیسرائیل و تەنانەت دەوڵەتانی سوننەوە، ئەوە ئێران دەزانێت كە دۆڕاوی ئەم جەنگەیە. هەم لە ڕووی سیاسی و هەم لە ڕووی ئاسایشی و سەربازیی و تەنانەت ئابوورییەوە و لەوانەیە بۆ نەمانی ئەم ڕژێمە كۆتایی پێبێت. بۆیە كۆماری ئیسلامی خۆی دەبوێرێت لەوەی كە ڕاستەوخۆ جەنگی دەڵەتان بكات. بەڵكوو سوود لەو ئەكتەرانە و هەروەها لە گۆڕەپانی دەرەوەی سنوورەكانی دەبنیت.

ڕۆژی کورد: پێتان وایە دۆخی ئێستای خەباتی ڕۆژهەڵات چۆنە و ئایا ئامادەیی بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ گۆڕانکارییەکان و چوونە ناو هاوکێشەکان هەیە؟

د. پەرویز ڕەحیم: وەكوو كۆمەلگە، وڵامەكە بەڵێیە و كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بەتایبەت لەم ماوەیەی دواییدا نیشانی داوە كە كۆمەڵگەیەكی خاوەن ئیرادە، زیندوو و چالاك و هۆشیارە و دەزانێت چۆن خۆی بگونجینێت و ڕووبەڕووی دەسەلاتی ناوەند ببێتەوە و هەنگاو بنیت و خۆی ڕێكبخاتەوە. بەڵام لە ڕووی پارتە سیاسییەكانەوە زۆر دڵنیا نیم. ئەویش بەهۆی پەرش و بلاوی و لاوازی و نەبوونی یەكگوتاری و دووركەوتنەوە لە پێداویستی و خواست و گۆڕانكارییەكانی كۆمەڵگە لە ڕووی فیزیكی و هزرییەوە. بۆیە پارتە سیاسییەكان نەیانتوانییوە هێزێكی خوڵقێنەری ڕووداوی سیاسی و گۆڕانكاری بن. بەم پێیەش زیاتر كاردانەوەیان هەیە تاوەكوو كار و ئەكتی سیاسیی بەرنامەداری درێژخایەنیان هەبێت. پارتەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان تاوەكوو ئێستا لە زهنییەت و گوتاری جەنگی سارد ڕزگاریان نەبووە و ئەسیری فاكتەرە جیۆسیاسییەكانن و نەیانتوانییوە خۆیانی لێ ڕزگار بكەن و بەسەریدا زاڵ بن. ئەمە بێجگە لەوەی كە سووڕانی دەستەبژێر(گردش نخبگان) لەم پارتانەدا بوونی نییە یاخود ئەگەر بوونیشی هەبێت زیاتر ڕواڵەت و ڕووكەشیەوە و ئەقلییەتی زاڵ هەمان ئەقلییەتی شۆڕشگێڕانەی كلاسیكی و سەردەمی جەنگی ساردە. هەروەها لە ڕووی “گوتاری و پێکهاتەشەوە ئەم پارتانە ناتوانن وڵامدەری هەلومەرج و قۆناخی ئێستابن و توانای ڕاكێشانی سەرەنجی جیلی نوی و ڕۆشنبیر و نوخبەی كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتیان نییە یاخود زۆر لاوازە.

ڕۆژی کورد: تا چەند لاتان وایە دۆخی ئێستای ناوچە و جیهان بەسەر ئێراندا دەشکێتەوە؟ ئەگەر بەسەریدا بشکێتەوە، لاتان وایە بەو هەموو کێشەی لە ناو خەڵک و هەروەها ناو خودی ماڵی ڕژیمدا هەیە، ڕژیم دەتوانێ بەرنگاری هێرشەکان ببێتەوە؟

د. پەرویز ڕەحیم: تاڕادەیەك كە لەگەڵ ستراتیژییەكانی ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی دەرەكیی كۆماری ئیسلامی ناتەبا نەبێت، ئەوە ئیران لە ئاستی دەرەوەدا توانای پاشەكشە و خۆگونجاندنی تاكتیكی، بەمەبەستی دووركردنەوەی مەترسییەكانی بۆ سەر مانەوەی خۆی هەیە. بەڵام پەلهاویشتن و مەترسییەكانی ئێران بۆسەر دەوڵەتانی ناوچەكە و بەرژەوەندی و ئاسایشی ئەو دەوڵەتانە، سنوورەكانی تێپەراندووە بۆیە كۆماری ئیسلامی ناتوانێت لەو ڕووبەرە بەرفراوانە یاری بكات و بەم پێیەش ئەگەری پاشەكشەپێكردن بە ئێران ئەگەرێكی بەهێز و كراوەیە. هەروەها لە ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوە لەگەل مەترسییە سەربازییەكان، كۆماری ئیسلامی ئەوە باش دەزانێت كە ناتوانیت بە هۆی لاوازی و نەبوونی ڕەوایەتی و سیاسەتە خۆسەپێنە نادیموكراتیكەكانی لە ناوخۆی ئێران و داخراوبوونی سیستەم، بەردەوام بێت. بۆیە هەوڵ دەدات كە لە دەرەوە ئەو ململانێیانە بەڕێوە ببات. لەڕاستیدا هۆكاری پەلهاویشتنی ئێران لەناوچەكە زیاتر بەمەبەستی مانەوەیە لە ناوخ و دووركردنەوە هەڕەشەكان لەسەر خۆی. بۆیە لە ئەگەری ڕوودانی هەڕەشە و مەترسیی لەو چەشنە بۆسەر ئێران، ئەوە ئێران تووشی قەیرانی ناوخۆیی دەبێتەوە. بەڵام نابێت لەبیرمان بچێت كە تاوەكوو ئەم ساتەوەختە ستراتیژیی ئەمریكا، ڕووخانی كۆماری ئیسلامی لە رێگەی هێرشی سەربازییەوە نەبووە ، بەڵكوو پاڵپشتی لە گۆڕانكاریی ناوخۆیی كردووە كە بە گۆڕینی ڕەفتار ناوی لێبردووە. بوونی ئێرانێكی شیعی بەڵام سنووردار و كۆنترۆڵكراو لە قازانجی ئەمریكادایە لە ڕووی سیاسی و هاوسەنگیی هێزەكانەوە لەهەمبەر ئەكتەرەدەوڵەتی و نا-دەولەتییە سوننەكانەوە. بەڵام بەو مەرجەی كە لەناوچەكە زاڵ نەبێت و نەبیتە هاوپەیمانی ڕووسیا و چین و هەڕەشەش نەبێت بۆسەر ئیسرائیل و توانای دروستكردنی چەكی ناوکی نەبێت. هەرچەندە ئەم ستراتیژییە لەكۆتاییدا تووشی شكست بووە و ئەمریكا و ڕۆژئاوا، ئێرانیان بە باشی نەناسیوە و بەرژەوەندییە كورت خایەنە ئاسایشییەكان و ئابوورییەكانیان وایكردوووە كە ئێران زاڵ بێت و ئاسایشی هەموو ناوچەكە و تەنانەت دەوڵەتانی ئەوروپایی بخاتە مەترسیەوە. ئەمەش دەرخەری سیاسەتی نادروستی ڕۆژئاوایە لەهەمبەر ئێران، بەتایبەت دەوڵەتانی ئەوروپایی و ئیدارەی باراك ئۆباما لە ڕێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران.

ڕۆژی کورد: ئێوە زۆر جاران باستان لە پێویستیی دانانی سپای هاوبەش یان بەرەی هاوبەش لە ڕۆژهەڵات کردووە، تا ئێستا هیچ سەرکەوتنتان بووە؟ هۆکاری ناسەرکەوتووییەکان لەو بوارەدا چین؟ پێتان وانیە بە هۆی هەبوونی و زاڵ بوونی هزری حیزبایەتی لە ناو کورددا و ناهاوسەنگیی هێز لە ناو حیزبەکان، ئەوە زیاتر خەیاڵە؟ ئەگەر نا! چ بکرێ؟ ڕێگاچار چیە؟

د. پەرویز ڕەحیم: من پاڵپشتیم لە دروستبوونی”حكومەتی نشتیمانی بۆ قوناغی گواستنەوە” یاخود “حكومەتی كاتی لە تاراوگە” كردووە كە بەم پێیە هێزە سیاسی و مرۆیی و سەربازییەكانیان بە هەموو جیاوازییەكانیان ڕێكدەخاتەوە. بەڵام پارتە سیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان كێشەی قووڵی گوتاری و پێکهاتەیی و هزریی ناوخۆییان هەیە. بەم واتایەی كە لەسەروە ئاماژەم پێدا. دووركەوتنەوە یاخود دواكەوتوویی و بەجێمانی ئەم پارتانە لە گۆڕانكارییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و لەلایەكی تریشەوە درێژەكێشانی مانەوەیان لە باشووری كوردستان بەم شێوەیەی ئیستا، تووشی چەقبەستوویی ڕێكخراوەیی و تەنانەت هزری كردوون. لەڕاستیدا هیچ ڕێگەیەك نییە، بەڵكوو ئەوە خۆتی دەبێت ڕێگە دروست بكەیت بۆ ئەوەی بخوێندرێیتەوە و وەكوو هێزێكی شوێندانەر لە هاوكێشەكانی ئێستا و داهاتوودا هەژمار بكرێی. ئەوەی كە ئەم بیرۆكەیە یاخود لانیكەم هاوشێوەكانی وەكوو بەرەیەكی نشتیمانی، جێبەجێ نەكراوە بەواتای ناڕاستبوون یاخود نادروستبوونی بیرۆكەكان و دروستكردنی حكومەتیكی كاتیی نشتیمانی لە تاراوگەدا نیە، بەڵكوو بە واتای ئەوەیە كە پارتەكان خۆیان كێشەی قووڵیان لەو بوارانەی ئاماژەم پێدا، هەیە و ناتوانن خۆیان لەگەڵ گۆڕانكارییەكان بگونجێنن و لە ئاست بەرپرسیارییەتییەكاندا بن. ئەمەش بەتاك ناكرێت و پێویستی بە وەگەڕخستنی ئەو وزە زۆرە مرۆییەی پارتەكان هەیە كە لە ناوخۆ و باشووری كوردستان و تاراوگەدا هەیانە، بەڵام پێکهاتە و گوتاریان (لەپاڵ لاوازی و كێشە تاكەكەسییەكان) وایكردووە كە نەتوانن هیچ ئاڵوگۆڕێك بە ئاراستەی بوون بەهێزی شوێندانەر بنێن. بۆیە مەترسی هەیە كە ئەمریكا و ئیسرائیل و دەوڵەتانی نەیاریش وەكوو هێزی كاریگەر لە ئالوگۆڕەكانی داهاتوودا حسابیان لەسەر نەكەن. بۆ نموونە لە ئەمریكا “رڕكخراوی موجاهیدنی خەڵق” بە هۆی لوبێگەریی بەهێزەوە دەتوانێت كاریگەری لە دەرەوەی ئێران هەبیت بەڵام كورد بەهۆی هەبوونی هەموو فاكتەرەكانی هێزەوە لە ناوخۆ و دەروەی ئێران ناتوانن ئەو كاریگەری و شوێندانەرییەیان هەبێت. ئەمەش خەسارێكی گەورەیە بۆ پارتە سیاسییەكای ڕۆژهەڵاتی كوردستان. پارتەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان هێشتا ئاشنای جۆرەكانی دیكەی خەبات و هێز نەبوونە و بۆیان گرنگ نەبووە. چونكە تاوەكوو ئێستا لە ڕابردوودا دەژین و نوخبەیەكی زاڵ لەو پارتانەدا رێگەیان لە هەرچەشنە ئالوگۆرێكی پێکهاتەیی و گوتاری گرتووە. زۆر ڕوونتر بڵێم بەهۆی چەقبەستووی زەینی و هزریان، جیهان و ناوچەكە و ئێران و كوردستان بەو شێوەیەی كە خۆیان پێیان خۆشە بیبینن، دەبینن، نەك بەو شێوەیەی كە هەیە و پێویستە خوێندنەوەی بۆ بكەن و پلان و بەرنامەی بۆ دابنێن. ئەمە كرۆكیی كێشەكانی پارتەكانی ڕۆژهەلاتی كوردستانە.

ڕۆژی کورد: داهاتووی ئێران و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چۆن دەبینن؟ ئەگەریش جیا لە پرسیارەکان، خۆتان وتەیەکتان هەیە، تکایە بفەرموون.

د. پەرویز ڕەحیم: گۆڕانكارییەكان بەپێی بەرژەوەندی و ستراتیژیی ئاسایشیی ئەكتەرە هەرێمی و سەروو هەرێمییەكان دەبێت. كۆماری ئیسلامیش بە هۆی هەڵەی ئەمریكاوە بۆتە هەڕشەیەكی گەورە بۆ دەوڵەتانی ناوچەكە و ئاسایش و سەقامگیری لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. كۆماری ئیسلامی بە هۆی جۆری سیستەمی سیاسی و سیاسەتەكانی چ لە دەرەوە و چ لە ناوخۆدا ڕووبەڕووی كێشەی گەورە بۆتەوە. بەڵام تەنیا پرسی كات و كارلێكی ڕەفتاری ئەكتەرەكانە كە ئەمە دەستنیشان دەكات، لەوەی كە كۆماری ئیسلامی هیچ داهاتوویەكی نییە، ئەوە هیچ شك و گومانێك نییە. بەڵام لەنەبوونی ئەڵتەرناتیڤێكی بەهێزی سەرتاسەری و هەروەها لاوازیی پارتە كوردییەكان ئەو پرسەیە درێژەی كێشاوە و لەوانەیە دریژە بكێشیت ئەگەر ئەو هێزانەی بەرامبەری كۆماری ئیسلامی بەم شێوەیەی ئێستابن. كۆماری ئیسلامی بەباشی لەدەرەوەدا نفووزی لەنێو ئۆپۆزیسۆن هەیە یاخود توانییوییەتی پەرتەوازەیان بكات. لەلایەكی تریشەوە هێزە ئۆپۆزیسیۆنەكانی كۆماری ئیسلامیش لەهەبمەر ویست و داواكارییەكانی كورد جیاوازییەكی ئەوتۆیان نییە، بۆیە ئەمەش خەسار و مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر داهاتووی كورد. پێویستە كورد ئەم بابەتە بەگرنگی و هەستیارییەوە وەربگرێت و كاری سەرەتا لە ناوخۆی خۆیدا بۆ بكات. چونكە بەم شێوەیەی ئێستا من دڵنیا نییم كە مێژوو بۆ كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان دووبارە نەبیتەوە و كورد بێبەش بێت لە دەرفەتی ئالوگۆڕە پێكهاتەییەكان.