مبانی اولیه پول

از دیدگاه میزس

نویسنده: دان سانچز

مترجم: پژواک کوکبیان

10 – 13 minutes

آیا پول چیز پوچی نیست؟ ما همه روزه کالاهایی کاملا قابل استفاده را با دسته ای کاغذ سبز کوچک مبادله می کنیم. اما تنها پول کاغذی بدون پشتوانه نیست که از این جهت عجیب و غریب است. حتی پول کالایی می تواند پیچیده به نظر برسد.

چرا مردم کالاها و خدمات خود را در مقابل سکه های طلا و نقره ای که هرگز واقعا استفاده نخواهند کرد، می دهند. چنین سکه هایی در مبادلات بی شماری دست به دست می شوند، و احتمالا درنهایت هرگز خدمتی صنعتی یا تزئینی ارائه نخواهند کرد. چه رسم شگفت انگیزی!

لازم نیست اقتصاددان باشید تا مزایای اجتماعی چنین ترتیباتی را ببینید. و از آنجایی که درحال حاضر همه از پول استفاده می کنند، هر فردی هنگام پذیرفتن پول از آن رو که اطمینان دارد دیگران نیز آن را خواهند پذیرفت، انتظار دارد از آن بهره‌مند شود.

اما انسان چگونه به پذیرفتن پول راضی شد؟ این سوالی است که من حتی از زمان کودکی از خودم می پرسیدم. در آغاز، به نظر می رسد اولین شخصی که پول را پذیرفت چنین اطمینانی از قدرت خرید آن در آینده نداشته است. پس چرا آن را قبول کرده است؟ به نظر می رسد که به یک از خودگذشتگی شخصی برای رسیدن به خیر جمعی نیاز بوده است.

برای گروه مشخصی از متفکران، متقاعد شدن برای چنین فداکاری مهمی دلیل وجود دولت است. پس برای آنها، طبیعی است که فکر کنند که دولت باید اول پول را نهادینه کرده باشد. تئوری دولت‌پرستانەی ریشه های پول در بیشتر تاریخ اندیشه اقتصادی نظریه غالب بوده است. [بە این منظور که دولت پول را ابداع کردە، اما واقعیت اینست که پول اختراع بشر و فرد است جهت تسهیل در تجارت و زندگی. مترجم]

دولت‌پرست‌ها اشتباه می کردند. اما این تنها یکی از مشکلات بسیاری است که وضعیت مایوس کننده تئوری پولی تا اواسط قرن نوزدهم داشته است. کل حوزه این تئوری اغتشاشی از دیدگاەهای بی‌ربط بود. کسی نمی‌دانست چگونه آن همه دیدگاە و تئوری را در یک سیستم جمع کند و بدتر این که چگونه تئوری پولی را با بقیه علم اقتصاد ازدواج دهد.

کارل منگر، بنیان گذار مکتب اقتصاد اتریشی، در اواخر قرن نوزدهم شروع به پرده برداشتن از رمز و راز پول نمود. صد سال پیش در ماه ژوئن، بالاخره لودویگ فون میزس با انتشار اولین شاهکار خودش، یعنی کتاب تئوری پول و اعتبار (۱۹۱۲)، گره از این کار گشود. این کتاب مهمترین پیشرفت در تئوری پولی در تاریخ تفکر اقتصادی است.

در این رساله، میزس یک تئوری برای ریشه های حیرت انگیز پول بنا کرد، که کامل بود و به لحاظ متنی یکپارچگی داشت و به لحاظ تطابق تئوریک نیز با تئوری مدرن اقتصاد ذهن گرا بطور عمومی هماهنگ بود. با این کتاب، میزس پیروزی انقلاب مارژینالیستی را با تسری تسلطش بر حیطه پولی، تکمیل کرد. با این کار میزس علم اقتصاد را دوباره زنده کرد.

بحثی که در ادامه درباره مبانی پول می آید عمدتا بر اساس فصل اول این کتاب شاهکار است.

پول: تعریف و قلمرو کاربردش

پول توسط میزس در کتاب «نظریه پول و اعتبار» با عنوان واسطه «جهانی شده» مبادله تعریف شده است. میزس این تعریف را در سال ۱۹۴۹ در کتاب «کنش انسانی» تغییر داده است و به عنوان واسطه «بطور رایج پذیرفته شده» مبادله تعریف نموده است.

میزس قلمرو پول را به دو وضعیت اقتصادی تقسیم می کند، که در یکی پول کاربرد دارد و در دیگری پول کاربردی ندارد.

در ابتدا و در جوامع خودتامین (خۆبژیو) نیازی به پول نبود. در جوامع خودبسنده تقسیم کاری بین واحدهای خاندان وجود نداشت. هر خاندان تنها کالا و محصولاتی را که خودش تولید می کرد مصرف می نمود و تنها برای مصرف خود تولید می کرد. در چنین شرایطی هیچ مبادله ای وجود نداشت و در نتیجه نیازی هم به پول نبود.

در گروه دوم، در سوسیالیسم نیازی به پول نیست. با وجود اینکە در سوسیالیسم تقسیم کار وجود دارد (حتی اگر این تقسیم کار ملموس نباشد). اما از آنجایی که هیچ داراییِ شخصی وجود ندارد، مبادله نیز امکان پذیر نیست و درنتیجه کاربرد هرگونه واسطه مبادله (پول در نقش ابزار مبادله) نیز حذف می شود.

میزس در کتاب سوسیالیسم خود در سال ۱۹۲۲ نظر خود را در این مورد اصلاح کرد. وی گفت که در سوسیالیسم، اگرچه پول هیچ نقشی در ابزارهای تولیدی ندارد، اما همچنان می تواند نقشی در کالای مصرف کنندگان داشته باشد.

بنابرین بر پایه نظریه میزس در سال ۱۹۱۲، پول تنها در نظام سرمایه‌داری کاربرد دارد: موقعیتی که ابزار تولید، مالک خصوصی دارد. در کاپیتالیسم، کاربرد پول، تسهیل مبادله با تسهیل امکان مبادله غیرمستقیم است.

پول از کجا می آید؟

آن گونه که میزس شرح می دهد، توسعه پول در سه مرحله اتفاق افتاده است:

مرحله اول: از کالای مبادله ای تا واسطه مبادله

مبادله مستقیم یا کالا به کالا نیازمند تطابق دوطرفه نیازها و خواسته های خریدار و فروشنده است. برای کفاش گرفتن دوازده عدد تخم مرغ که در برابر یک جفت کفش می خواهد مبادله کند امکان پذیر نیست مگر این که مرغدار نیز بخواهد تخم مرغ ها را با کفش عوض کند.

مشکل بزرگ اینجاست که چنین تطابق دوطرفه ای نیاز ها به ندرت اتفاق می‌افتد، و خوش شانسی خیلی زیادی می خواهد که کفاشی که به دنبال تخم مرغ است بتواند به مرغداری بر بخورد که او نیز به دنبال کفش باشد.

با این حال، آن فرد می تواند این مشکل را با انجام مبادله‌ای غیرمستقیم حل کند. برای مثال، کفاش ممکن است متوجه شود که نیازمند شمع است و شمع ساز نیاز به کفش دارد. او می تواند کفش های خود را با تعدادی شمع مبادله کند و آن شمع ها را با دوازده عدد تخم مرغ مبادله کند.

اما راه حل مبادله غیرمستقیم یک مرتبه ای، روش خیلی محدودی است. هنوز شانس خیلی زیادی لازم است که کفاش بتواند کسی را پیدا کند که چیزی را که مرغدار می خواهد عرضه کند و کفش هم بخواهد. در بهترین حالت کفاش باید چندین مبادله انجام دهد تا به تخم مرغ های مد نظرش برسد. احتمالا او مجبور خواهد شد کفش هایش را با طناب مبادله کند، سپس طناب را با لاستیک و لاستیک را با ماهی و ماهی را با شمع و سپس شمع را با تخم مرغ. و حالا تصور کنید که بقیه کالاهایی که کفاش می خواهد، چگونه تهیه خواهند شد؟ اغلب آن ها تبدیل به کابوسی از زنجیره مبادلات خواهد شد.

[بە همین دلیل است کە شمع همچون کالای واسط موقتی، خود باید کالای دارای ارزش باشد کە ارزش کالای پیش از خود را در خود ذخیرە داشتە باشد، بە همین دلیل است کە کاغذ نمیتواند شکل درستی از پول باشد به همین دلیل است که دولت با انباشت زور خود پشت کاغذ منقش به تصویر سیاستمداران و زورمندان خود، بە زور پول کاغذی را همچون کالای واقعی جا میزند، در سیستم استعماری چون ایران، این عمل سبب تاراج کالا و دسترنج کارگر واقعی توسط دولت استعماری بواسطه پول چاپ‌شدە سیستم استعماری می‌شود. مبحث پول استعماری به صورت مبسوط در کتاب کوکلنیالیسم

https://www.kurdia.net/archives/6564 تشریح شده است. مترجم]

میزس توضیح می‌دهد که «با گسترش تقسیم کار و اختصاصی تر شدن نیازها، مبادله غیرمستقیم، بیشتر ضرورت پیدا می کند». هرچه افراد بیشتری تخصص پیدا کنند، برای هر فرد، به دست آوردن چیزهای مختلفی که می خواهد در مقابل آن محصول ویژه ای که او به بازار آورده است، دشوارتر می شود.

مرحله دوم: از واسطه مبادله تا واسطه رایج برای مبادله

پس از این که میزس نشان می دهد که چگونه یک کالای مبادلاتی به واسطه مبادله تبدیل می شود، او شرح می دهد که چگونه یک واسطه مبادله به یک واسطه رایج برای مبادله تبدیل می گردد.

تبدیل شدن یک کالا به یک واسطه رایج مبادله به قابلیت عرضه و آسانی نقدکردن آن در بازار مربوط می شود (در جریان اصلی اقتصاد به این ویژگی قابلیت نقدشوندگی می گویند). منگر بجای بازارپذیری از اصطلاح قدرت فروش استفاده می کند که آن را به این شکل تعریف می کند:

سهولتی که با آن، یک کالا می تواند در بازار به نمایش گذاشته شود و در زمانی مناسب، و کم و بیش در قیمت های جاری مبادله شود.

منگر از مثال گندم به عنوان کالایی با قابلیت عرضه بالا در بازار و ابزارهای ستاره شناسی به عنوان کالایی با قابلیت عرضه پائین در بازار استفاده می کند. اقتصاددان اتریشی مورای روتبارد، در مقاله اش با نام «ریشه های پول و ارزش آن»، این مثال را بسیار شفاف شرح می دهد:

به عنوان مثال، کسی که گندم می فروشد، نسبت به کسی که ابزارهای ستاره شناسی می فروشد، در وضعیت به مراتب قدرتمندانه تری قرار می گیرد. کالای اولی قابلیت فروش بیشتری نسبت به دومی دارد. توجه کنید که منگر نمی گوید کسی که تلسکوپ دارد نمی تواند آنرا بفروشد. اگر قیمتی را که فروشنده مطالبه می کند (در مقابل دیگر کالاها) به اندازه کافی پائین باشد، کسی آن را خواهد خرید. نکته این است که فروشنده تلسکوپ تنها زمانی می تواند قیمت اقتصادی واقعی آن را دریافت کند که زمان طولانی تری را برای جستجوی خریدارها صرف کند. در مقابل، فروشنده گندم مجبور نیست برای پیدا کردن بهترین پیشنهاد خریدی که او می خواهد برای کالاهایش کسب نماید جستجوی سختی انجام دهد.

میبینیم که یک تلسکوپ در مقابل ۱۰۰۰ واحد گندم مبادله می شود. اما منظور منگر این است که این واقعیت به این معنی نیست که شخصی که یک تلسکوپ دارد می تواند بلافاصله آن را با ۱۰۰۰ واحد گندم مبادله کند.

به علاوه، این به آن معنی نیست که مالک تلسکوپ هنگام ورود به بازار در موقعیت کسی که ۱۰۰۰ واحد گندم دارد قرار می گیرد. چراکه قابلیت فروش تسکوپ خیلی کمتر است و مالک آن زمانی که می خواهد آن را با کالاهایی که می خواهد مبادله کند، در وضع نامساعدی قرار می گیرد.

از آنجایی که فروشنده های کالاهای با بازارپذیری کمتر، از این وضع نامساعد آگاه هستند، قبل از اینکه برای تهیه چیزهای مورد نیازشان وارد بازار شوند، کالاهایشان را با کالاهای بازار پذیرتر، مبادله می کنند.

از آنجایی که بازارپذیری، از نظر میزس، ریشه در عمومیت و ثبات تقاضا برای یک کالا دارد، این رابطه منجر به رشد مداوم ویژگی بازارپذیری برخی کالاها می شود. [یعنی عمومیت و ثبات تقاضا باعث بازارپذیری و بازارپذیری نیز باعث افزایش عمومیت و ثبات تقاضا برای یک کالا می شود و به این ترتیب چرخه ای تقویت شونده ایجاد می گردد.]

بازارپذیری بالای این کالاها تقاضای بیشتری ایجاد می کند که باعث افزایش بازارپذیری آنها می شود، که آن نیز به نوبه خود به تقاضای بیشتر می انجامد و همینطور ادامه پیدا می کند. این وضعیت آنقدر ادامه پیدا می کند که تعداد کمی از کالاها به عنوان «واسطه رایج مبادله» انتخاب می شوند.

مرحله سوم: از واسطه رایج مبادله تا پول

فرایند انتخاب اینجا متوقف نمی شود. بطور طبیعی، افراد می خواهند کالاهای خود را با بازارپذیرترین این واسطه های رایج مبادله، داد و ستد کنند. درحالی که اجماعی مبنی بر این که کدام واسطه رایج مبادله، بازارپذیرتر است شکل می گیرد، رشد مداوم بازارپذیری کالای منتخب، آن را در مقابل بقیه کالاها به عنوان تنها واسطه، تقویت می کند و از محبوبیت بقیه می کاهد. درنتیجه واسطه های رایج مبادله ای که محبوبیت آنها پایین تر آمده است به تدریج از بازار کاملا حذف می شوند و تنها یک واسطه می ماند که بطور عمومی استفاده می شود: به عبارت دیگر تبدیل به پول می شود.

به نظر میزس، از طریق فرایندی که امروزه به عنوان «جهانی شدن» شناخته می شود، پول ها تمایل به نابودی و حذف شدن دارند، چراکه رقابت دوباره ای بین پول های بازارهای مختلف شکل می گیرد. این رقابت به ایجاد یک پول واحد برای همه دنیا منجر خواهد شد.

کارکرد ثانویه پول

به نظر میزس، کارکرد ثانویه پول که بسیاری از نظریه پردازان درباره آن نوشته اند، به واقع نمونه ای از کاربرد اولیه و تنها کاربرد آن است: یعنی تسهیل مبادله با امکان پذیر ساختن مبادله غیرمستقیم.

برای مثال، تسهیل معاملات اعتباری آنطور که اغلب تصور می شود، عملکرد جداگانه ای نیست، چراکه معاملات اعتباری تنها کالاهای فعلی را با کالاهای آینده مبادله می کنند.

اجازه دهید بگوییم یک فروشنده بالقوه که کالاها و خدمات فعلی را تولید می کند ممکن است بخواهد تعهدی برای کسب مقدار بیشتری از کالا یا خدمات در آینده بدست بیاورد. اگرچه، محتمل است که قرض گیرنده های موجود در بازار علاقه ای به کالاها یا خدمات مشخصی که وی تولید کرده است نداشته باشند. پس قرض دهنده، مبادله آینده را با تبدیل کالاها و خدمات خود به پول حاضری که قرض گیرنده های بازار به آن تمایل دارند، تسهیل می کند.

انتقال ارزش از جایی به جای دیگر نیز عملکرد جداگانه ای نیست. تبادل «یک کالا در اینجا» در برابر پول به منظور تبادل پول با «یک کالا در آنجا» بازهم نمونه دیگری از بدست آوردن کالایی از طریق مبادله غیر مستقیم است که از طریق مبادله مستقیم ممکن نبوده است.

نتیجه گیری

برای نهادینه کردن پول هیچ نیازی به فشار دولتی با اجبار به فداکاری شخصی برای حصول نفع عمومی وجود ندارد. ظهور پول در وهله نخست نیازی به از خود گذشتگی های این چنینی ندارد. همانطور که میزس داستان ریشه های پول را باز می گوید، کنشگر اقتصادی در هر مرحله از مسیر سود می برد: چه زمانی که او به مبادله غیر مستقیم رو می آورد، یا زمانی که برای اولین بار از یک واسطه رایج مبادله استفاده می کند، و چه زمانی که برای اولین بار پول را در برابر اجناسش می پذیرد.

تئوری بازار محور ریشه های پول اغلب به عنوان نظمی خودجوش در مقابل نظم عمدیِ تئوری دولت‌پرست‌ها قرار دارد. اما این موضوع هرگز نباید ابهامی در این حقیقت ایجاد کند که هر گام از مسیر بازار محورِ رسیدن به ریشه های پول، مانند هر پدیده اقتصادی دیگری کنشی عمدی است که توسط فردی برای بهبود اوضاعش انجام شده است.

https://mises.org/library/mises-basics-money