دۆسیەی کورد لە کوێ هاتە کوێ

ئارف قوربانی

هەرچەند عەرەب مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە و کولتوورێکی کۆنی دەسەڵاتی هەیە، بەڵام پێناچێت ئەو مێشکەی کە کەیسی کورد لە بەغدا بەڕێوەدەبات، مێشکی خودی عەرەب بێت. چونکە هەرگیز عەرەبەکان لە هیچ حاڵەتێکی تردا ئەوەندە پلانیان دانەناوە کە لە هەڵسوکەوتەکانیان بەرامبەر بە دۆسیەی کورد لە عێراقدا دەیکەن. دوور نییە دۆسیەی کورد لە بەغدا لەگەڵ کەسوکاری نزیکی عێراق بێت بەو هەموو هێڵە ورد و ئەستوورانەیەوە!

بزانە پرسی کورد لە عێراق چەند گەورە و ئاڵۆز بوو. تورکیا، بەریتانیا، فەرەنسا، سوید و کۆمەڵەی گەلان لە دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە تا ساتەوەختی لکاندنی باشووری کوردستان بەم وڵاتە عەرەبییەوە، مامەڵەیان لەگەڵ ئەم بابەتەدا کردووە. لەو کاتەوە لە هەموو ناکۆکییە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەکانی پەیوەست بەم قەزایە، ئەم بابەتە هەمیشە لە فایلەکاندا بووە.

تەنانەت لە ناوخۆی عێراقیشدا ئەم پرسیارە تەنیا هۆکاری هەموو ئەو ڕووداو و شەڕ و ململانێ و کێشە و گرفتانە نەبوو کە لە نێوان گەلی کورد و بەغدا سەریهەڵدا، بەڵکو چارەسەرنەکردنی کێشەی کورد سەرچاوەی سەرەکی هەموو ئەو شەڕ و کاولکاریانەی دیکە بوو کە عێراق بووە هۆی لە ناوچەکەدا.ئەوان ڕووبەڕووی بوون. سەرەڕای بوونی چەندین کێشە و ناکۆکی لە نێوانیاندا، بەڵام بەهۆی کێشەی کورد و دەرئەنجامی هەڵسوکەوتی ئەم دوو وڵاتە بەرامبەر بە کەیسی کورد، چارەنووسی عێراق و ئێران گەیشتە شەڕێکی هەشت ساڵەی نێوانیان.

هەرچەندە مەیلی کوێت بۆ خاوەندارێتی عێراق خەون و مەیلێکی کۆنە، بەڵام بەهۆی شەڕ و چەسپاندنی قەرز و فراوانبوونی سوپا، لە ئەنجامی دۆسیەی کورد، عێراق داگیری کوێت کرد. ئەو ڕووداوانەی دوای ئەوە هات، لە شەڕی کەنداوەوە تا ڕووخانی سەدام حوسێن، دیسانەوە وەک دۆمینەیەک بوون کە پەیوەندییان بە بازنەی پرسی کوردەوە هەبوو، کە لە ئەنجامدا پرسی کورد لە عێراقدا بە بێ چارەسەریی مایەوە.

بە واتایەکی تر ئەگەر عێراق هەر لە سەرەتاوە مافی کوردەکانی قبوڵ بکردایە، پێویستی نەدەبوو لە ڕێککەوتنی جەزائیردا خۆی لە ئێران بچووک بکاتەوە و بەشێک لە خاک و ئاوی وڵاتەکەی بداتە ئێران، هەشت ساڵەی ئێران لە ڕاستیدا شەڕ ڕوویدا.

بەم شێوەیە بەهۆی شەڕی هەشت ساڵەی ئێران لەگەڵ ئێران، عێراق لە ژێر قەرزێکی زۆردا بوو و کێشەکانی لەگەڵ کوەیت پاڵیان پێواوە بۆ داگیرکردنی کوێت. لە کۆتاییدا ئەمە هۆکاری هاتنی ئەمریکا بوو بۆ ناوچەکە. تەنانەت ڕووخانی سەدام حسێن و دەرئەنجامەکانیش پەیوەندییان بەیەکەوە هەیە. لە عێراقی نوێدا بۆ چەند ساڵێک دۆخەکە وەک خۆی بوو.

بەڵام سەیرکە دۆسیەی کورد گەیشتووەتە کوێ؟ کەیسی ڕەوای میللەتێک کە خاکی داگیر کراوە، پرسی نەتەوەیەک کە پێنج جار لە لایەن دەوڵەتی نەتەوەی عەرەبی باڵادەستەوە جینۆساید و کۆمەڵکوژ کراوە، پرسی سنوور و خاک و کێشەی تەعریبکردن و گۆڕانی دیمۆگرافی و… مافە نیشتمانییەکانی گەلی کورد لە عێراق ئێستا بۆ ئەو ئاستە بچووک کراوەتەوە کە بەغدا بڕێک پارە بە قەرز بداتە هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی مووچەی فەرمانبەرەکانی بدات!

مەترسی ئەمەش تەنیا ئەو وێنەیە نییە کە لە مێشکی زۆرینەی کورد و عەرەبی عێراقدا بووەتە ڕاستی. بەهۆی ئەمەوە ساڵانێکە لەشکرێکی بەکرێگیراو لە پەرلەمان و میدیاکان دامەزراون بۆ دەستکاریکردنی دەروونناسی ڕای گشتی عێراق و خزمایەتی کورد و ئارامکردنەوەی خەڵک بکەنە کلیلی کردنەوەی دەرگایەک بۆ گۆڕینی سروشتی کێشەکان ، بەڵام مەترسییەکە لەوەدایە کە تەنانەت دەکرێت لە ئاستی دەرەکیشدا بەم شێوەیە کەیسی کورد لێکبدرێتەوە.

دوای ئەوەی شاندی هاوبەشی سێ لایەنە سەرەکییەکە کە حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکدەهێنن، چوونە بەغدا و گفتوگۆیان لەگەڵ حکومەت و هێزە سیاسییەکان کرد کە کابینەی سودان پێکدەهێنن، دوای ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، بە مەرج و… تا کۆتایی ساڵی دارایی، بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە هەرێمی کوردستان ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر ئەوەی مانگانە 700 ملیار دینار قەرز بدات بە هەرێمی کوردستان بۆ ماوەی سێ مانگ.

نەک هەر لەسەر ئاستی ناوخۆ، ئەمە وەک سەرکەوتن و کردنەوەی پەیوەندی کوێرەی دۆزی کورد لێکدرایەوە، تەنانەت نوێنەر و باڵیۆزی وڵاتان خۆشحاڵی خۆیان بۆ ئەو ڕێککەوتنە گەورەیە نیشان دا و پیرۆزبایی و پیرۆزبایییان لە هەردوو حکومەتی کوردستان و… بەغداد!

ڕاستە بە پێی هەموو پێوەرەکان بەغدا قەرز نەدات، بەڵکو لە جیاتی ئەوە بودجەی هەرێمی کوردستان بدات. جگە لەوەش هێشتا دیار نییە بڕیاری قەرزەکە جێبەجێ دەکرێت یان نا، چونکە لەلایەک کوتلە سیاسییەکانی ناو ئەنجوومەنی وەزیران ڕەزامەندییان دەربڕیوە لەسەر پێدانی ئەو قەرزە و لەلایەکی دیکەشەوە چەند پەرلەمانتارێکیان ڕاسپاردووە بۆ… پارەی حەسابەکان بدە ئەم بڕیارە بە دروستی بدە.

بەشێوەیەکی گەورە، دوای ئەوەی توانیان سروشتی دۆسیەکە و مافی خەڵکی کوردستان لە پرسی مووچەدا کەم بکەنەوە، بۆ ئەوەی هاوکار نەبن بۆ تێپەڕاندنی قەیرانی کورد، ئەگەر ئێستا نەبێت، ڕەنگە لە داهاتوودا.جارێکی دیکە ، دادگای فیدراڵی بەشدار دەبێت لەو بابەتە و دادگا بڕیار دەدات کە قەرزەکان نەدرێت بە هەرێمی کوردستان.

هەروەک مانگی ڕابردوو لە سەرهەڵدانی ململانێکان لە کەرکوک، دادگای باڵای فیدراڵی کە ئەرکی پاراستنی دەستوور و چاودێریکردنی دەستووریبوونی یاساکانە، بۆ ئاستی بڕیاردان لەسەر ڕادەستکردنی بنکەیەکی حزبی کورتکرایەوە.

ئێستا لێرەدا بڕوانە کەرکوک کە نزیکەی سەدەیەک بوو شوناس و ڕەگی دۆزی کورد بوو لە عێراقدا، کێشەی پرۆسەی دەیان ساڵەی بنبڕکردنی ناسنامەی نەتەوەیی و هێنانی عەرەب و هەوڵدان بۆ گۆڕینی سیماکەی وەک کوردستان، دوای شکستی چەندین خولی گفتوگۆ دەربارەی شۆڕشی کورد و عێراق.لەبارەی کەرکوک، دوای جێبەجێکردنی چەند پرەنسیپێکی دادپەروەری لە مادەی ١٤٠ی دەستووری عێراق، بۆ گەڕانەوەی ئەو عەرەبانەی کە لەو شارە نیشتەجێکرابوون و گەڕانەوەی… کوردە دەرکراوەکان و نیشتەجێکردنیان، دوای قوربانیدانی میللەتێک بۆ کەرکوک، دوای ئەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی خاوەن بڕیاری نێودەوڵەتی کەرکوک بە کەرکوکی تۆزەکەی عێراق ناودەبەن؛ سەیرکە، ئەو مێشکەی کە ئەم فایلە بەڕێوەدەبات چەندە بە وردی و سیستماتیک کاردەکات. ئێستا دۆسیەی کەرکوک بۆ ئەو ئاستە کورتکراوەتەوە کە بەغدا بنکەیەکی پارتی دیموکراتی کوردستان ڕادەستی بکات یان نا!

هەرچەندە دەبێت دان بەو ڕاستییەدا بنێین کە ئەوەی یارمەتیدەرە بۆ لاوازبوونی کورد و گۆڕانی سروشتی دۆزی ئەوان لە عێراق لە پرسی نەتەوەییەوە بۆ ئەم کێشە بچووکانە، بەڵام ئەوە هەمان شتە کە ڕێگە بە بەغدا دەدات ڕووبەڕووی پرسی کورد ببێتەوە و… دۆزی ڕەوای گەلی کورد.کردەوە، کورد خۆیەتی. دەسەڵاتدارانی کورد خۆیانن و بەتایبەت بەهۆی ڕکابەری و ململانێی نێوان پەدەکە و ینکەوە کورد گەیشتووەتە ئەم ڕۆژە.

کورد پێویستە وریا بێت و بزانێت لە چ دۆخێکدایە. هەروەها پێویستە ئەوە بزانرێت کە ئەگەر بەخێرایی باسی پرسی کورد نەکرێت، لە ساڵانی داهاتوودا پرسی کورد بۆ ئاستێکی هێندەی تر نزمتر کەم دەبێتەوە. دوور نییە کە ئەوکات تەنها ڕێگەدان بە لەبەرکردنی جلوبەرگی کوردی و قسەکردن بە زمانی کوردی وەک دەستکەوت و پێدانی ماف بە کورد هەژمار بکرێت!